ROM znači čovek! – Danas je Međunarodni dan Roma

Međunarodni dan Roma, 8. april, dan je proslave romske kulture i podizanja svesti o problemima sa kojima se Romi suočavaju. Dan je službeno bio proglašen 1990. u Serocku u Poljskoj, mestu četvrtog Svetskog romskog kongresa Međunarodne romske unije (IRU), u spomen na prvi veći međunarodni susret romskih predstavnika održan u Chelsfieldu kraj Londona 7. – 12. aprila 1971. Na tom je kongresu doneta odluka o romskoj himni za koju je izabrana pesma Đelem, đelem (romski: Išao sam, išao) i odluka o zastavi.

Kakva je i šta sadrži romska zastava?

Na njoj je plavom bojom predstavljeno nebo, kao simbol slobode, bezgraničnog prostranstva i života pod vedrim nebom, bez krova nad glavom. Zelenom bojom je predstavljena trava, put, drum, kao simbol života koji je obeležen stalnim putovanjem, na putu bez granica koji je uviek „otvoren“ Romima. I na kraju, crveni točak predstavlja simbol stalnog kretanja i života na točkovima. Pod romskom zastavom nikada nije vođen nijedan rat.

Romi su tradicionalno nomadski narod. Veruje se da su napustili Indiju oko 1000. godine i da su prošli kroz zemlje koje su danas obuhvaćene granicama Avganistana, Irana (nekadašnje Persije), Jermenije i Turske. Deo Roma i danas živi na istoku, čak u Iranu, uključujući i neke koji su se selili ka Evropi i potom se vratili. Početkom 14.veka Romi dolaze na Balkan, a početkom 16.veka se sele sve do Škotske i Švedske. Neki Romi su se selili ka jugu kroz Siriju ka Severnoj Africi, dolazeći u Evropu preko Gibraltara. Oba ogranka migracije su se srela u današnjoj Francuskoj. Ljudi slični Romima i danas žive u Indiji, a najverovatnije su poreklom iz pustinjske države Radžastan

Legenda “Zašto su Romi napustili Indiju?

Romi se među sobom dele po teritorijalnim, kulturološkim i dijalektološkim razlikama na 4 glavne grupe: Kalderaši (kovači koji su došli sa Balkana u Centralnu Evropu, a zatim se selili i do Severne Amerike). Predstavljaju najbrojniju romsku grupaciju; Manuši (poznati i kao Sinti), uglavnom naseljavaju Alzas i okolne regione Francuske i Nemačke. Poznati su kao putujući zabavljači i cirkusanti; Romničali (uglavnom naseljavaju Veliku Britaniju i Severnu Ameriku). Zbog njihovog nomadskog načina života, oduvek je postojalo međusobno nepoverenje između Roma i njihovih sedelačkih komšija. Za njih se verovalo, i još uvek se veruje, da su prosjaci, lopovi, otmičari, neprilagodljivi za sedelački život i posao. Zbog svega toga bili su izlagani progonima.  Za Rome se kultura ogleda u jeziku, muzici, religiji i mitovima Romski jezik je jedina “knjiga” koju su Romi poneli iz Indije. Romski jezik i njegovi dijalekti srodni su jeziku plemena Dardi i Kafistranu, kao i jeziku plemena Hidukušu u Indiji. Po svojoj osnovi, on predstavlja varijantu Pali jezika, koji je razvijena forma Sanskrita. Klasični sanskrit ima 48 zvukova. Ne računajući alofone, sanskrit ima 35 fonema.

Jezik kojim se služe Romi u Srbiji ima dva roda: muški i ženski, a od brojeva jedninu i množinu, sa pojednostavljenom deklinacijom, sa osam padeža i proste i složene adverbe za negiranje. Tri glavna dijalekta: lejaški, arlijski i tamarski. Romanosrpski jezik ili romsko-srpski jezik je mešani jezik u kome učestvuju elementi srpskog jezika sa jedne strane i romskog sa druge. Ovaj jezik govore Romi u Srbiji.

Oktobra 2005. godine objavljena je prva gramatika romskog jezika u Srbiji, koju je napisao lingvista Rajko Đurić.

Tradicionalni Romi veoma cene proširenu porodicu. Nevinost je ključna za neudatu ženu. I muškarci i žene se često venčavaju kao veoma mladi: mlade u proseku imaju između 15 i 20 godina. Međutim, u vezi sa romskim običajima oko venčanja postoje i izvesne kontroverze, naročito one koje se tiču odvođenja u ropstvo (prodaja mlade). Za Rome je bilo široko rasprostranjeno mišljenje da imaju vidovnjačke sposobnosti, gatanje, a pojedini romantičari im pripisuju i izum tarot karata. Ovo može da odražava verovanje da su Romi, navodno egipatskog porekla, posedovali znanja o izgubljenim veštinama i naučnim dostignućima starih Egipćana.

Pored sopstvene romske muzike, Romi su imali i još uvek imaju veliki uticaj u evoluciji flamenko muzike i plesa. Romi, osim flamenko muzike čiji su koreni u Španiji, nosioci su i mnogih pravaca u muzici i poznati su kao Čalgije u Turskoj, Bugarskoj i Makediniji, Trubači u Srbiji i Tamburaši u Vojvodini i Mađarskoj.

Muzika kod Roma je raznovrsna i veoma komplikovana, kako po svom poreklu, tako i po svojim funkcijama u društvu balkanskih naroda uopšte, a posebno u romskim etničkim skupinama. Najstariji pomen o muzici kod Roma u jugoslovenskim zemljama potiče iz polovine XV veka. Muzika kod Roma u Srbiji javlja se pre svega kao zanatski proizvod. Stoga su svoju muziku podešavali prema potrebama i ukusu okoline, što dokazuje činjenice da Romi sviraju melodije, pre svega one zemlje u kojoj žive. U Srbiji postoje četiri glavne grupe muzičke kulture:

1.Istočnjačka ( iz Turske )

2.Srednjeevropska ( iz Mađarske )

3.Starobalkanska ( iz Rumunije, Grčke, Albanije )

4.Romska ( izvorna).

Prema jednoj legendi muzika kod Roma postala je ovako:

“Jednom stvori Bog na leđima Svetog Petra ćemane. Neznajući da ima ćemane na leđima, Sveti Petar uđe u jednu kafanu u koju je bilo mnogo veselih ljudi, koji kada videše Svetog Petra sa ćemanetom na leđima povikaše: “Sviraj, Sviraj!” Od njihove galame i vike Sveti Petar se uplaši i poče da beži. Na vratima mu pade ćemane s leđa, on ga uze i otide pravo Bogu, pa ga upita: Šta je ovo, Bože? Pa to sam ti stavio ćemane, da sviraš ljudima kada su veseli, da se zabave, da se nebi potukli –odgovori mu Bog. Pa kada je tako, onda neka bude više svirača – reče Sveti Petar. Pa ko će da svira? – upita Bog. Neka budu Romi svirači -odgovori Sveti Petar- Neka zabavljaju ljude da se u piću i veselju ne pokrve. Neka bude tako – odgovori Bog.Pa tako i ostade.’‘ Zna se da je u njihovom kultu usađen duboki osećaj prema ženi i iz tog razloga se taj narod svrstava u period matrijarhalizma, pa mozda i do dan danas… Ti su ljudi svoju kulturu, navike, običaje…obično prenosili kroz živu reč, bolje reći, pesmu, pa danas i nemamo nekih zapisa koji bi potvrdili njihovu istoriju  i postanak…  Običaji Roma se odlikuju posebnošću ali se ne mogu primeniti na njihovu čitavu populaciju podjednko, a kao primer navodi se plaćanje cene za nevestu prigodom skalapanja braka. Cena plaćanja neveste zavisi od njene lepote,vrednosti, bogastva porodice, a  uz to mladoženja, odnosno njegovi roditelji moraju snositi sve troškove oko organizovanja svadbe.

Danas su još poneki nastanjeni na preferiji gradova ili sela, žive u kućercima ili kolibama, ali uvek na okupu. To su njihove mahale, kao deo sela ili kao deo gradskih četvrti. Da Romi nemaju sopstvene vere, samo je jedna od stereotipnih činjenica. Najvažniji praznici su Đurđevdan/Erdelezi, Vasilica i Bibija.

Kako danas žive Romi?

• Siromaštvo, diskriminacija i segregacija najznačajniji problemi i smetnje za napredak Roma;
• Romi su u nekim zemljama 10 puta siromašniji od ostalog stanovništva;
• U procesima tranzicije Romi prvi ostaju bez posla;
• Oko 90% Roma ne završava osnovnu školu;
• Između 50 i 85% romske dece pohađa specijalne škole za decu ometenu u razvoju;
• Romi često žive u naseljima bez adekvatnih uslova za stanovanje;
• Životni vek Roma u proseku kraći za 10-15 godina u odnosu na ostalo stanovništvo;
• Posebno je otežan položaj Romkinja koje trpe dvostruku diskriminaciju, kao žene i kao pripadnice romske zajednice…

(Reference :„Istorija, kultura, i tradicija Roma” (PDF). osvit.rs. Arhivirano iz originala)